Казакевіч: «Ёсць задача правесці новую «прафілактычна-пакаральную хвалю» і даць справаздачы аб актыўнай барацьбе з «ворагамі і здраднікамі»

У Беларусі Следчы камітэт пачаў спецвытворчасць у дачыненні да шэрагу аналітыкаў, экспертаў і дарадцаў Святланы Ціханоўскай. Па версіі следства, 20 чалавек «далучыліся да змовы з мэтай захопу дзяржаўнай улады ў Рэспубліцы Беларусь неканстытуцыйным шляхам» і «ўвайшлі ў экстрэмісцкія фарміраванні, створаныя для забеспячэння эфектыўнасці злачыннай дзейнасці».

Што адметна, у лік «аналітыкаў Ціханоўскай» сілавікі ўключылі і паплечнікаў лідаркі дэмакратычных сіл, і яе крытыкаў, і незалежных экспертаў. Ім інкрымінуюць цэлы набор злачынстваў, па версіі дзеючых уладаў: і «выпрацоўка і рэалізацыя канцэпцыі дэструктыўнай дзейнасці», і мэты нашкодзіць нацыянальнай бяспецы, і садзейнічанне распальванню сацыяльнай варожасці.

Чаму менавіта цяпер пачалася чарговая хваля пераследу аналітыкаў, і як далёка можа зайсці барацьба рэжыму з нелаяльнымі беларусамі, Филин распытаў дырэктара інстытута «Палітычная сфера», доктара (PhD) палітычных навук Андрэя Казакевіча.

Даследчык, імя якога таксама значыцца ў спісе «змоўшчыкаў», называе гэтыя дзеянні СК прадказальнымі, — здзіўляе яго хіба падкрэсленая публічнасць, з якой распачата чарговая спецвытворчасць.

— Такія справы зараз для праваахоўных органаў руціна, але публічнасць, думаю, звязаная з выбарамі: ёсць задача правесці новую «прафілактычна-пакаральную хвалю» датычна палітычнай і проста публічнай актыўнасці ў краіне і за мяжой, прыцягнуць пэўную колькасць людзей да адказнасці і даць справаздачы аб актыўнай барацьбе з «ворагамі і здраднікамі».

Адпаведна, следчымі бяруцца матэрыялы, назапашаныя яшчэ за 2020-2023 гады, і шукаецца тое, што можна было б прызнаць такой дзейнасцю. 

Па вялікім рахунку, дадае Андрэй Казакевіч, праблемы не складала б і завесці новыя справы — любыя крытычныя выказванні адносна ўлады можна інтэрпрэтаваць як «змову» ці «распальванне варожасці», сёння гэтыя артыкулы выкарыстоўваюцца з лёгкасцю.

Але новыя ці старыя «ворагі» будуць выяўленыя, сілавікам, відаць, не прынцыпова — трэба даць лічбы і пакараць пэўную колькасць людзей, якія тым ці іншым чынам выявілі сваё крытычнае стаўленне да дзеючай палітыкі.

У логіцы ўладаў і сілавікоў гэта, напэўна, павінна быць дэманстрацыяй сілы. Але насамрэч ці не выглядаюць усё новыя і новыя справы аб «здрадах», «распальванні варожасці» і гэтак далей праявай слабасці, што і праз тры гады старонка не перагорнутая, а стабільнасць не забяспечаная?

— Я б не казаў у дадзеным выпадку пра стабільнасць ці нестабільнасць, — разважае аналітык.

Хутчэй за ўсё, яны разумеюць высокія рызыкі, якія ўсё адно існуюць для дзеючай улады, і маюць мэту іх мінімізаваць. Пры гэтым няма разумення, як можна стабілізаваць сітуацыю настолькі, каб можна было не выкарыстоўваць рэпрэсіі, а проста спакойна кіраваць, як гэта было да 2020 года.

Прычым рызыкі зыходзяць і знутры краіны: ёсць адчуванне, што пэўная частка людзей застаецца нелаяльнай, крытычна ставіцца да ўлады. Не хачу спекуляваць на той конт, колькі гэтых людзей, але яны так ці інакш ёсць, і сілавікі па сваіх каналах пастаянна атрымліваюць новыя сігналы пра захаванне «экстрэмісцкіх» настрояў.

І таксама ёсць праблемы, звязаныя са знешняй палітыкай, ідзе вайна ва Украіне, і яшчэ невядома, да чаго гэта прывядзе ў выніку саму Беларусь.

Гэтыя рызыкі таксама ператвараюцца ў палітычныя рэпрэсіі, бо на фоне вайны можна рабіць любыя рэпрэсіўныя захады, і ніхто іх асабліва не заўважыць. Бо тое, што адбываецца на франтах і нават у мірных украінскіх гарадах, усё-ткі непараўнальна з тым, што адбываецца ў Беларусі…

Як ні круці, гаворыць аналітык, выбарчая кампанія, якая мае адбыцца ў Беларусі ўжо праз месяц — мерапрыемства палітычнае, і на гэтым тле актуалізуецца пытанне падаўлення апанентаў:

— Таму і справа ў дачыненні да Каардынацыйнай Рады, якая нядаўна распачалася, цяперашняя вытворчасць у дачыненні да «аналітыкаў» — на маю думку, гэта ўсё звязана і ёсць часткай прафілактычна-пакаральнай працы. І, вядома ж, прэзідэнцкія выбары, прызначаныя на 2025 год, таксама турбуюць дзеючую ўладу.

Ці паспее рэжым да гэтага часу зачысціць унутранае палітычнае поле да поўнай стэрыльнасці?

— Абсалютнай стэрыльнасці быць не можа і дамагчыся яе не атрымаецца, — адзначае Андрэй Казакевіч, — таму заўсёды і бясконца можна змагацца за чысціню. Так што гэтае змаганне, відавочна, працягнецца, і будуць нешта знаходзіць.

Калі браць такія артыкулы, як «распальванне варожасці» і «ўдзел у масавых акцыях», альбо падтрымка арганізацый, якія аказвалі дапамогу палітзняволеным, а пазней былі прызнаныя «экстрэмісцкімі» — рэальна пад іх можна прыцягнуць дзясяткі, калі не сотні тысяч людзей.

Поле для дзейнасці вялікае. Тым больш нядаўнія змены ў заканадаўства дазваляюць знайсці рычагі ціску і на многіх, хто знаходзіцца за мяжой. 

Выдаліць усе рызыкі немагчыма, канстатуе аналітык, бо напруга ў грамадстве застаецца, а праблемы ў эканоміцы, сацыяльнай сферы, знешняй палітыцы нікуды не падзеліся. Але можна прафілактычна «збіваць» градус любой актыўнасці, перадусім палітычнай. Тым больш, якія-кольвечы стрымліваючыя фактары для ўладаў фактычна зніклі:

Раней былі абмежавальнікі, звязаныя з грамадскай думкай, не хацелася ствараць лішняе напружанне ў грамадстве — зараз гэта нікога не хвалюе.

Былі абмежавальнікі знешнія — не трэба было перавышаць маштабы рэпрэсій, каб захоўваць больш-менш нармальныя стасункі з Захадам, але на сёння ў сувязі з вайной праблемы выйшлі на зусім іншы ўзровень, і палітычныя рэпрэсіі перасталі быць самым важным пытаннем.

— Трэба згадаць, што нават былі перыяды, калі і Расія заклікала да большай лагоднасці і меншай жорсткасці ў дачыненні да палітычных апанентаў — але і гэты фактар таксама ўжо даўно не працуе, асабліва пасля 2022 года, калі ў самой Расіі рэпрэсіі толькі ўзмацняюцца.

А калі няма абмежавальнікаў, можна ўпершыню з 1994 года разгарнуцца ў «прафілактычнай» і каральнай працы наколькі заўгодна шырока.