Кірылюк: «Калі б заўтра прыйшлі да ўлады дэмакратычныя сілы, прыхільнікі Лукашэнкі былі б у большай бяспецы, чым знаходзяцца сёння»

Як стала вядома праваабаронцам, некалькі чалавек, затрыманых напрыканцы студзеня падчас маштабнага рэйду сілавікоў, асуджаныя за «выкарыстанне замежнай бязвыплатнай дапамогі для ажыццяўлення тэрарыстычнай і іншай экстрэмісцкай дзейнасці ці іншых дзеяньняў, забароненых заканадаўствам».

Раней гэты артыкул КоАП — 24.15, частка 2 — для палітычных рэпрэсій не выкарыстоўваўся. І хоць, з аднаго боку, зняволення па ім не прадугледжана, толькі штраф і канфіскацыя атрыманай дапамогі, — але з другога, выглядае на тое, што сілавікі абкатваюць яшчэ адзін зручны інструмент ціску на палітзняволеных і іх блізкіх. Тэарэтычна, у сітуацыі «не да законаў» можна прыцягнуць да адказнасці любога беларуса, які атрымаў перавод з-за мяжы.

Пра тое, наколькі трывожным званочкам ёсць выкарыстанне ў рэпрэсіўных мэтах згаданага артыкулу, Филин спытаў у юрыста Народнага антыкрызіснага ўпраўлення  Міхаіла Кірылюка.

— Пачаць трэба з таго, што трывожныя званочкі прагучалі яшчэ ў 2020-м, калі адбылася першая хваля сапраўды масавых рэпрэсій і, як казаў Максім Знак, адбыўся прававы дэфолт, — зазначае юрыст, які да пазбаўлення беларускімі ўладамі статусу адваката меў 15-гадовы досвед праўніка.

— І з таго часу, на мой погляд, некарэктна ацэньваць стан беларускага заканадаўства з пункту гледжання  існуючых артыкулаў. Трэба аналізаваць яго, зыходзячы з існуючай практыкі.

А практыка, канстатуе Міхаіл Кірылюк, паказвае першаснасць мэты палітычнага пераследу, выкарыстанне ж канкрэтных артыкулаў — рэч другасная:

— У нас жа не было і няма дагэтуль, напрыклад, артыкулаў за бела-чырвона-белыя шкарпэткі. І «Пагоня» дасюль у законе — гісторыка-культурная каштоўнасць. Але за яе выкарыстанне людзей саджаюць у турму.

Адсюль вынікае просты факт: у Беларусі рэжым пераследуе людзей, якіх лічыць небяспечнымі для свайго існавання, у тым ліку тых, хто патэнцыйна выкарыстоўвае грошы для дапамогі палітвязням альбо беларускім дэмакратычным ініцыятывам.

Прытым у сапраўды дэмакратычным грамадстве, нагадвае юрыст, існуе прэзумпцыя невінаватасці, якая не дазваляе ўладам падобны пераслед: перш чым абвясціць чалавека злачынцам, неабходна сабраць доказы і пацвердзіць абвінавачанне фактамі.

Калі фактычныя дзеянні па аб’ектыўных і суб’ектыўных прыкметах падпадаюць пад пэўны  артыкул, — распачынаецца справа, калі чагосьці не стае — значыць, справы наогул няма альбо яна развальваецца ў судзе.

У Беларусі ж адбываецца ў адваротны бок: калі ў Следчага камітэта, КДБ, ГУБАЗіК ці іншых сілавых структур ёсць аператыўная інфармацыя ці нават проста падставы думаць, што той ці іншы чалавек уяўляе пагрозу — яго будуць пераследаваць «на ўсялякі выпадак», а пакаранне не супастаўляецца з фактычнымі дзеяннямі.

— У нармальнай прававой дзяржаве, паводле прэзумпцыі невінаватасці, умоўна кажучы, лепш хай тры злачынцы ўцякуць, але ніводны невінаваты не сядзе ў турму, — гаворыць Міхаіл Кірылюк.

У Беларусі ж зараз гэта перакулена дагары нагамі: для іх няхай лепей дзесяць невінаватых сядуць, але не ўцячэ і ніводны так званы «злачынца» (хоць гэтыя людзі па міжнародных нормах такімі не з’яўляюцца).

Таму гэта цалкам асэнсаваны, сістэмны падыход: пераслед людзей, якія, можа быць, і не пераводзілі нікому грошы — але калі іх пасадзіць, гэта запужае астатніх. Бо кірунак усіх гэтых дзеянняў — тэрор, запалохванне грамадства ў палітычных мэтах.

Непрыемная навіна палягае ў тым, дадае юрыст, што такі тэрор не мае стопару і працуе ва ўсе бакі — і ўжо здараюцца выпадкі, калі ў жорны рэпрэсіўнага механізму трапляюць умоўныя «свае»: мясцовыя чыноўнікі, прадстаўнікі праўладнага прафсаюзу і іншыя прыхільнікі рэжыму, якія, прыкладам, зрабілі рэпост з «экстрэмісцкім» зместам.

Суразмоўца праводзіць паралелі цяперашніх падзей з рэпрэсіямі 1937-39 гадоў, якія таксама былі не толькі масавымі, але і закраналі людзей знутры самой сістэмы. І гэта значыць, што і самыя адданыя актывісты, якія палка падтрымліваюць сучасны рэжым, не могуць пачувацца ў бяспецы.

Больш за тое, як ні парадаксальна, але я ўпэўнены: калі б заўтра прыйшлі да ўлады дэмакратычныя сілы, прыхільнікі Лукашэнкі былі б у большай бяспецы, чым знаходзяцца сёння. Бо ва ўмовах прававога дэфолту іх могуць за што заўгодна пасадзіць, і ніхто не заступіццца.

А ў дэмакратычным грамадстве, за якое змагаецца большасць беларусаў — ты панясеш адказнасць толькі за тое, што ты зрабіў, а не за свае палітычныя погляды.

— Менавіта таму, дарэчы, людзі імкнуцца жыць у прававых дзяржавах. Мы бачым, што ў Еўропу імкнуцца ехаць больш мусульман, чым у мусульманскія краіны — таму што тут працуе права і яны адчуваюць сябе больш абароненымі, чым у сваіх краінах.

І таму, хоць прапаганда сцвярджае, быццам прыхільнікі дэмакратыі, калі прыйдуць да ўлады, будуць усіх апанентаў вынішчаць, караць і садзіць на сотню год — гэта не адпавядае рэчаіснасці.