Правозащитники – о 2022-м: «Люди в Беларуси закошмарены, но не готовы переворачивать страницу»

Алена Маслюкова: «Не баяцца расказваць свае гісторыі!»

— Цяжкі год. Вялікая колькаць рэпрэсій, якія зараз адбываюцца ў Беларусі, не праходзяць бокам і сяброў «В*сны», — распавядае праваабаронца Алена Маслюкова. — Быў вынесены прысуд Леаніду Судаленку, Марфе Рабковай, таксама стала вядома, калі будзе разглядацца справа ў адносінах да кіраўніка «В*сны», лаўрэата Нобелеўскай прэміі міру Алеся Бяляцкага, а таксама супраць нашых калегаў Уладзіміра Лабковіча і Валянціна Стэфановіча.

Праваабаронца прызнаецца: знаходжанне ў няволі яе калегаў — вялікая цяжкасць і праблема для арганізацыі. Аднак апроч цёмных бакоў у 2022 годзе былі і светлыя:

— Напрыклад, уручэнне нашай арганізацыі міжнародных прэмій: Клуні і «Цюльпан правоў чалавека». Безумоўна, гэты поспех замацавала самая выбітная і вядомая ў свеце прэмія, якую атрымаў Алесь Бяляцкі — Нобелеўская прэмія міру. Яна дадзена канрэтнаму чалавеку, і нам вельмі б хацелася, каб гэтая прэмія паспрыяла непасрэдна свабодзе Алеся і нашых калегаў, а таксама ўсіх палітычных зняволенных Беларусі.

Для кожнага сябра «В*сны» гэтая прэмія азначае вельмі шмат, а таксама накладае яшчэ большую адказнасць і перад нашымі калегамі, якія знаходзяцца ў зняволенні, і перад людзьмі, якія звяртаюцца да нашага цэнтра па дапамогу.

Самае цяжкае, што здарылася сёлета, адзначае Алена, — вайна Расіі супраць Украіны:

— А фактычна, супраць усяго цывізаванага свету. Беларусь знаходзіцца вельмі блізка да цэнтра ўсіх падзеяў, што не магло не адбіцца на працы нашага цэнтра і ўвогуле на лёсах беларусаў. Значна павялічылася колькасць зваротаў да нас у сувязi з тым, што людзей абвінавачваюць, што яны фатаграфавалі вайсковую тэхніку, перасылалі гэта ў незалежныя СМІ, пісалі пра тое, што яны назіраюць наступленне ваеннай тэхнікі з Беларусі ў бок Украіны.

Кольцасць рэпрэсіяў значна павялічылася, і ў сувязі з гэтым павялічыліся і звароты да нас.

Людзям патрэбны адвакаты, ім патрэбна ведаць, што яны будуць займаць, у лепшым выпадку, хаця б нейтральную пазіцыю, а не супрацоўнічаць са следствам. Людзі просяць юрыдычнай кансультацыі, і мы аказваем гэтую дапамогу безкаштоўна.

Таксама звяртаюцца па ўмовах утрымання ў СІЗА, ІЧУ, папраўчых калоніях, а таксама задаюць пытанні, што можна ці нельга перадаваць палітзняволенным, як прызнаюць палітзняволенным і г.д.

Праваабаронца зазначае, што сёння большасць яе беларускіх калег знаходзяцца за мяжой, але гэта не перашкаджае ім аказваць дапамогу тым, хто застаецца ў Беларусі:

— Сёння і свет змяніўся. Не абавязкова знаходзіцца ў Беларусі, каб аказаць кансультацыю ці дапамогу чалавеку, якому яна патрэбна. Канешне, у выгнанні значна цяжэй працаваць, чым на радзіме, але мы робім усе намаганні, каб чалавек, якому трэба дапамога, мог яе ў той ці іншай ступені атрымаць.

Канешне, мы мусім канстатаваць факт, што колькасць адвакатаў значна скарацілася і, як правіла, тыя, хто абараняў людзей у вядомых і гучных працэсах — пасля пазбаўляліся працы, некаторыя зараз знаходзяцца за кратамі за сваю прафесійную дзейнасць, што таксама накладае адбітак на працу, дае пэўныя складанасці. Але, тым не меньш, мы дзеля таго і існуем, каб зафіксаваць усе гэтыя парушэнні правоў чалавека і пасля ведаць, што і як трэба рабіць, каб навесці парадак у свабоднай і новай Беларусі.

У гэтым годзе, кажа суразмоўца «Салiдарнасцi», колькасць зваротаў у праваабарончы цэнтр не зменшылася: людзі па-ранейшаму дзеляцца сваімі гісторыямі, праўда, часцей за ўсё робяць гэта пры ўмове, што гэта не будзе публікавацца.

— Праваабаронцы тут дзейнічаюць па прынцыпах медыкаў: не нашкодзь. Трэба вельмі карэктна і асцярожна перадаваць любую інфармацыю. Людзі дзеляцца сваімі бедамі і праблемамі, але мы не можам выдаваць усю інфармацыю. Найперш за ўсе — гэта бяспека людзей, бо большасць з тых, хто да нас звяртаецца, знаходзяцца ў Беларусі.

Прысуды становяцца ўсе больш жорсткімі ў параўнанні, напрыклад, з 2020 і 2021 гадамі. Гэта сведчыць аб тым, што насамрэч афіцыйныя ўлады вельмі баяцца любой інфармацыі, якая можа быць распраўсюджана ў СМІ. Таму, канешне, яны дзейнічаюць такімі непрыстойнымі і незаконнымі метадамі.

Зараз людзі задаюць шмат пытанняў, як вычысціць свае тэлефоны, каб не было бачна падпіскі, з кім чалавек размаўляе. Мне аднойчы напісаў чалавек, што яму трэба з’ездзіць у суседні горад проста па сваіх справах, і кажа: «Не ведаю, мне пакінуць тэлефон дома ці можна ўзяць з сабою».

У якой нармальнай цывілізаванай краіне чалавек задаў бы такое пытанне? А ў Беларусі людзей так закашмарылі, што яны баяцца ўзяць з сабою тэлефон, выязджаючы з дому.

Праваабаронца віншуе ўсіх свабодных і незалежных беларусаў з надыходзячымі святамі, жадае ім здароўя, поспехаў і поўнай адсутнасці парушэнняў правоў чалавека. А таксама яна заклікае беларусаў не баяцца расказваць свае гісторыі.

 — Рана ці позна любы зварот, які прыйшоў да нас пра парушэнні правоў чалавека, будзе апрацаваны. Не будзе называцца прозвішча, імя чалавека, але будзе зафіксаваны факт парушэння правоў чалавека ў Беларусі.

Таму я хачу сказаць людзям: не бойцеся, звяртайцеся да праваабаронцаў, распавядайце пра вашыя кейсы, гэта ўсе будзе занатавана. Гэта вельмі важная база доказаў, калі трэба будзе служкам рэжыму прадстаць перад законам. Не трэба хвалявацца, баяцца і абавязкова трэба пра гэта распавядаць.

Полина Бродик: «Мы хотим показывать, что белорусы всегда будут на стороне Украины»

Координатор белорусского Free Belarus Center Полина Бродик делится: этот год был одним из самых сложных для членов команды FBC по отдельности, и для организации в целом.

Здесь стоит отметить, что до войны России против Украины Free Belarus Center находился в Украине, где помогал белорусам, которые были вынуждены покинуть свою страну по политическим причинам, а также организовывали образовательные проекты, в том числе для тех белорусов, которые оставались в Беларуси. Сейчас команда центра работает в двух странах: Польше и Украине.

— Никто не может подготовиться к событиям, которые мы сейчас переживаем. Поэтому, хорошо, что этот год заканчивается, и хорошо, что мы живы.

Мы вступаем в новый год хоть и чуть-чуть ранеными, но не сломленными. Мы научились, как быть опорой и друг для друга, и для людей, которые к нам обращаются. Надеюсь, это поможет нам в следующем году, даже если он будет еще тяжелее.

Собеседница «Салiдарнасцi» вспоминает, что с началом войны FBC «были первой организацией, которая основательно подошла к вопросу эвакуации и поставила это в хорошем смысле слова на поток»:

— Мы вывезли больше 60 автобусов — несколько тысяч людей. На тот момент, это было максимально важным делом и заставило нас приостановить все другие процессы, которые у нас были запланированы. Для многих жизнь остановилась и вряд ли станет прежней.

Мы частично переехали в Польшу и сейчас работаем в трех городах: Киеве, Львове, Варшаве. Также продолжаем работать в Украине, потому что там зародилась наша организация, там всегда была наша аудитория и основная экспертиза, поэтому мы продолжаем оказывать помощь людям, которые живут в Украине.

Также занимаемся адвокацией. Сейчас этот вопрос стал еще более актуальным, чем до войны: если раньше случались проблемы с миграционной службой, то сейчас эти проблемы в какой-то момент были доведены до абсурда и необходимо было коммуницировать с нашими партнерами.

К нам до сих пор можно обращаться с вопросом легализации в Украине, и в целом, мы видим улучшения в этом направлении: у нас появились новые партнеры, в том числе украинское правительство, которое готово включаться в эту работу.

— Мы все также продолжаем поддерживать образовательное направление в Украине и Польше. Оказываем поддержку людям, которые находятся в Украине и ведут антивоенную деятельность. Мы хотим показывать, что белорусы всегда будут на стороне Украины. Мы не просто заинтересованы в этой победе, мы считаем своим долгом принять участие и поспособствовать этому.

Полина Бродик отмечает, что в этом году, несмотря на жестокие репрессии в Беларуси и войну, белорусы в Беларуси продолжают проявлять активность и хотят развивать свои проекты:

— Мы работаем с людьми из Беларуси, которые заинтересованы получать новые навыки и опыт в рамках гражданского активизма. Я вижу, что несмотря на закручивания гаек, люди хотят делать свои проекты. Даже если они не касаются политической или социальной ситуации в стране, это говорит о том, что ростки гражданского общества, которые мы видели в 2020 году и после, не задушены. Где-то треть участников наших образовательных программ приезжает из Беларуси и потом возвращается туда реализовывать свои проекты, что меня очень радует.

Я бы в принципе сказала, что по общению с людьми, которые находятся в Беларуси, они не готовы перевернуть страницу и забыть 2020 год. Люди сейчас, скорее, копят ресурсы. Это дает надежду, что у нас еще произойдут перемены.

Собеседница «Салідарнасці» отмечает, что сегодня в Украине остается большое количество белорусов:

— Многие подключаются к волонтерской деятельности, потому что им небезразлична судьба Украины.

Мы до сих пор наблюдаем некоторые примеры негативного отношения к белорусам как, например, отказ в каких-то услугах: оформление страховки, нотариальной доверенности или ее перевода, то же самое происходит с транспортными и пассажирскими перевозками.

Координатор отмечает, что и выехавших белорусов из Украины очень много. И сейчас они нуждаются в помощи:

— Из Украины выехали не только те, кто переехал туда после 2020 года, но и те, кто жил там уже десятилетиями, построил свой бизнес и семью. Обращений за помощью было много, особенно, когда белорусам приходилось рвать все семейные связи и покидать Украину, потому что летом миграционная служба не принимала документы. Для них это был большой стресс, они не были к этому готовы, как и те, кто хотел найти там второй дом после событий 2020-го.

В заключение Полина Бродик отмечает, что работать сразу в нескольких странах — это, определенно, большой вызов. Но это и дает новые возможности и шансы, чтобы продвигать белорусскую повестку внутри ЕС.

— Надеюсь, мы сможем внести свою лепту в диалог между демократической Беларусью и ЕС. У нас уже появляются новые партнеры, в том числе связи с польским правительством и МИДом. Мы также продолжим свою работу и будем развивать ее в следующем году.