Як «зайчыкі» і «вавёркі» замянілі Леніна і Крэмль

Напрыканцы мая 1992 года ў Беларусі з’явіліся разліковыя білеты Нацбанка — фактычна, першыя беларускія рублі. Яны вельмі хутка атрымалі народную назву «зайчыкі», дзякуючы выявам звяроў на банкнотах — ад зайца да зубра.

Для большасці беларусаў гэта была нечаканасць. Вось яшчэ ўчора яны разлічваліся ў крамах выключна савецкімі рублямі з Леніным і маскоўскім Крамлём, як раптам поруч са звыклымі купюрамі з’явіліся тыя самыя «зайчыкі».

Як пісала тагачасная прэса, такі крок, бадай што быў нечаканым і для саміх уладаў. Вось фрагмент публікацыі газеты «Свабода»:

— Збіраючы інфармацыю па гэтай тэме, мы высветлілі цікавую рэч: шматразовыя купоны друкуюцца, а як яны будуць працаваць — нічога канкрэтна яшчэ не вырашана. Прапанаваць канцэпцыю павінен Нацыянальны банк і Міністэрства фінансаў, але там пра гэта, здаецца, яшчэ не думалі. Урад папярэдне вырашыў пакуль толькі асноўныя прынцыповыя пытанні: купоны будуць хадзіць разам з рублём і пакрываць усю рублёвую масу.

Дарэчы, пра купоны. У студзені таго ж года ў Беларусі была ўведзеная купонная сістэма, якая мусіла абараніць унутраны гандлёвы рынак. Акурат на змену тым купонам і прыйшлі новыя разліковыя білеты.

«Зайчыкі» ўводзіліся ў якасці дадатковага плацёжнага сродка поруч з савецкім рублём. Нацбанкам ставілася задача паступова зрабіць іх асноўным плацёжным сродкам. І яна была выкананая ў ліпені 1993-га, калі савецкі і расійскі рубель вывелі са звароту на тэрыторыі Беларусі.

Першапачаткова новыя грошы выклікалі неадназначную рэакцыю ў грамадстве. Па-першае, не ўсе ацанілі эфект нечаканасці. Людзі не маглі не адчуваць неўпэўненасць уладаў, якія вырашылі спачатку надрукаваць новыя разліковыя білеты, пакінуўшы на пасля працу над ідэямі, як карыстацца тымі самымі «зайчыкамі».

Дадавала блытаніны і тое, што адзінка «дадатковых» грошай раўнялася 10 савецкім рублям. Вось як гэта апісвалі аўтары сумеснага праекта «Салідарнасці» і TUT.BY «Беларусь. Совершеннолетие» Сяргей Аляхновіч і Уладзімір Марцьянаў (цытуем на мове арыгінала):

С.А. — Не скрою, какое-то время к «зверинцу» относился настороженно. Да и не я один: валютчики сначала тоже не хотели брать «зайцев».

У.М.  — Помню, что зарплату выдавали и советскими рублями, и расчетными билетами. В пропорции 30 на 70, кажется — две трети рублями и треть этими самыми «зайчиками».

Думаю, что предвзятое отношение к расчетным билетам было обусловлено двумя причинами. Первая — фактор неожиданности. Люди за долгие годы привыкли к советским деньгам, к тому, как выглядят банкноты.

И вдруг им начинают выдавать какие-то непонятные бумажки, которые тоже являются деньгами, но при этом ходят параллельно с привычными рублями.

И привычные уже за долгие годы к надувательству со стороны государства граждане, видимо, сомневались в «зверинце» — как ввели сегодня, так завтра и отменят.

Вторая причина — неудобство подсчета: один «зайчик» приравнивался к десяти советским рублям, что тоже вносило определенную нервозность.

Это был тихий ужас, особенно для пожилых людей, не понимавших, почему на «белке» написано 50 копеек, а она стоит 5 рублей, а «бобры» номиналом в 3 рубля тянут на 30 целковых…

Весь этот «зверинец» был не очень-то похож на настоящие деньги — скорее, на некие фантики, которые не внушали доверия и уважения. И, тем не менее, летом стал использоваться и безналичный белорусский рубль.

С.А. — А осенью в магазинах сигареты и спиртное уже продавали исключительно за «зайчики». Думаю, именно тогда наш народ понял: это — настоящие деньги.

І напрыканцы прыгадаем аўтара «звярыных» рублёў. Мастак Канстанцін Хацяноўскі натхняўся ілюстрацыямі энцыклапедыі «Звери и птицы нашей страны», выдадзенай у 1957 годзе.